Australia không có trường chuyên, nhưng từ hơn 100 năm trước đã có trường tuyển. Học sinh trường tuyển học nâng cao đồng đều các môn Tiếng Anh, Toán và Khoa học.
Colin Axup, Hiệu trưởng trường trung học Suzanne Cory, một trong những trường tuyển ở tiểu bang Victoria, cho biết trách nhiệm của nhà trường là giúp học sinh theo đuổi niềm đam mê chứ không phải chỉ nhắm tới điểm số. Một nền giáo dục cân bằng bao gồm nhiều lĩnh vực như âm nhạc, nghệ thuật, thể thao chứ không phải chỉ có mọt sách.
Trường tuyển không phải là lựa chọn đầu tiên của phụ huynh Australia. Giới thượng lưu và trung lưu thường đăng ký những ngôi trường tư danh giá ngay từ khi con mới chào đời. Những trường này xếp loại tốt nghiệp ngang trường tuyển, nhưng được đánh giá cao hơn nhờ có triết lý giáo dục toàn diện, kinh phí dồi dào, sàng lọc học sinh đầu vào, trao học bổng cho những em xuất chúng, đãi ngộ giáo viên giỏi, trang thiết bị hiện đại. Học sinh tốt nghiệp ở trường tư top đầu với kết quả cao, quan hệ tốt luôn được kỳ vọng là những nhà lãnh đạo tương lai.
Một số gia đình Công giáo chọn trường đạo vì phù hợp với nhu cầu giáo dục của họ. Trường đạo cũng là trường tư, nhưng học phí chỉ bằng phân nửa.
Phụ huynh Australia cũng có thể chọn những trường công thường nhưng có thành tích vượt trội. Tuy nhiên, những trường này luôn quá tải nên cũng giống như Việt Nam, chỉ nhận học sinh đúng tuyến. Vì vậy những gia đình khá giả thường chọn mua nhà ở khu vực có trường công tốt.
Những gia đình Australia còn lại không nhất thiết nhắm vào trường tuyển, lớp chọn (Accelerated class). Họ không có thói quen ép con phải học nhiều hơn những gì được giảng dạy ở trường, không ôn luyện, không thích áp lực thi cử. Vợ chồng bạn tôi người bản xứ đều là tiến sĩ khoa học nhưng con trai đầu lòng chỉ học trường gần nhà, thậm chí chỉ học lớp thường mà không thi vào lớp chọn.
Trường trung học tuyển Melbourne High School. Ảnh: Thoại Giang.
Ngược lại, cũng giống như Việt Nam, người di dân gốc Á rất coi trọng việc học của con, sẵn sàng đầu tư tiền của và công sức cho con luyện thi để đậu vào trường tuyển. Có thể nói trường tuyển ở Australia là trường của con nhà nghèo, học giỏi.
Thứ hạng của trường tuyển cũng như những trường khác dựa trên kết quả kỳ thi phổ thông trung học, số học sinh được nhận vào những đại học top đầu và số cựu học sinh là những người nổi tiếng trên mọi lĩnh vực, ngành nghề trong xã hội.
Ở Australia, chính phủ tiểu bang chịu trách nhiệm về trường phổ thông, tài trợ các trường công như nhau không phân biệt trường tuyển hay trường thường. Kinh phí tài trợ dựa trên 3 tiêu chí là số học sinh ghi danh, tình trạng gia đình của học sinh (trình độ học thức, công việc của phụ huynh), và vị trí địa lý của trường (thành thị, thôn quê).
Trường tuyển Australia không giống trường chuyên Việt Nam về chương trình dạy và học cũng như quy trình tuyển sinh. Học sinh trường tuyển không được đào tạo chuyên sâu một môn mà được học nâng cao đồng đều các môn Tiếng Anh, Toán và Khoa học. Tiếng Anh đối với học sinh Australia tương đương Ngữ văn đối với học sinh Việt Nam. Khoa học bao gồm Hóa, Lý và Sinh.
Tiểu bang Victoria có 4 trường tuyển, chiêu sinh từ lớp 9. Để được dự thi vào các trường tuyển, học sinh phải là công dân Australia hoặc công dân New Zealand đang sinh sống ở Australia. Thí sinh được chọn dựa trên kết quả 5 bài thi. 2 bài thi Lý luận ngôn ngữ và Lý luận số học giúp kiểm tra khả năng suy nghĩ, lập luận và giải quyết vấn đề. 3 bài thi Đọc hiểu, Toán và Viết luận để kiểm tra thành tựu, khả năng áp dụng và thực hành kiến thức đã học. Mỗi bài thi dài 30 phút. Trừ Viết luận, các bài thi khác đều dưới dạng câu hỏi trắc nghiệm.
4 trường tuyển trên có chung một hội đồng tuyển sinh, mỗi năm nhận khoảng 1.000 học sinh mới. Trong đó, 850 học sinh được nhận dựa trên kết quả 5 bài thi trên nhưng không quá 5% thí sinh đến cùng một trường.
Ví dụ trường Trung học Williamstown có 200 học sinh thì tối đa chỉ 10 thí sinh được nhận cho dù kết quả của thí sinh thứ 11 cao hơn những thí sinh trường khác. Thí sinh trường khác dù điểm thấp hơn vẫn được nhận để đảm bảo công bằng cho những thí sinh yếu thế. Chính sách này tương tự như ưu tiên vùng sâu ở Việt Nam. Ngoài ra, 150 thí sinh con cái người thổ dân, hay gia đình thu nhập thấp có điểm thi không cao cũng có thể xin cứu xét.
Các học sinh lớp 7 chọn trường trung học Williamstown trong một buổi hòa nhạc. Ảnh: Thoại Giang.
Do nhu cầu của phụ huynh và để thu hút học sinh giỏi, nâng cao danh tiếng của trường, hiện nay ở Victoria có 39 trường trung học công tuyển sinh lớp chọn từ lớp 7, lớp đầu tiên của bậc trung học. Những trường này tuyển một hoặc hai lớp chọn, mỗi lớp 25 em.
Thí sinh dự tuyển sẽ thi 5 bài tương tự như trên nhưng với trình độ thấp hơn và thí sinh có kết quả cao sẽ được mời phỏng vấn. Ví dụ ở trường Trung học Albert Park, phụ huynh được mời tham gia phỏng vấn cùng. Ở trường Trung học Williamstown, nhóm 6 thí sinh được yêu cầu cùng giải quyết một vấn đề cho ban tuyển sinh quan sát chấm điểm. Những học sinh ở lớp chọn sẽ được học nâng cao các môn Toán, Tiếng Anh và Khoa học. Những môn khác sẽ được học chung chương trình với các lớp thường.
Trường tuyển, lớp chọn ngày càng phổ biến vì những lợi ích của nó, tạo môi trường học thuật thử thách giúp học sinh vươn cao. Do học sinh được học cùng với những bạn bè sáng dạ như nhau, nhiều khát vọng, cùng mục đích, việc dạy và học hiệu quả hơn. Những trường này thường sản sinh ra học sinh nằm trong top đầu trong kỳ thi tốt nghiệp. So với những trường tư danh tiếng, chi phí cao gấp 20 lần, thì trường tuyển là một khoản đầu tư hời, vì cùng cho kết quả như nhau.
Tuy nhiên, trường tuyển cũng có bất lợi. Môi trường cạnh tranh là con dao hai lưỡi. Con của bạn tôi sau thời gian học trường tuyển bị áp lực, trầm cảm nên cuối cùng phải chuyển ra. Những trường công khác bị thiếu hụt học sinh ưu tú cần thiết tạo để động lực phấn đấu. Trường tuyển chia tách các sắc tộc trong xã hội.
Đa số học sinh đậu vào trường tuyển là con người di dân Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam. Tình huống này tạo ra sự ngần ngại từ người Australia da trắng, gây chia rẽ trong xã hội. Có những người theo tư tưởng bình quân như giáo sư Tony Vinson thuộc Đại học New South Wales cho rằng học sinh tài năng nên học chung với học sinh bình thường để gia tăng sự gắn kết xã hội trong cộng đồng.
Mặc dù có những hạn chế, nhu cầu trường tuyển, lớp chọn vẫn ngày càng tăng. Năm 2014, tiểu bang Victoria có 3.000 thí sinh dự thi vào trường tuyển, chỉ 4 năm sau con số này tăng lên gấp đôi. Hiện nay New South Wales có 21 trường tuyển, Victoria 4, Queensland 3, Western Australia 1, những tiểu bang còn lại không có trường tuyển. Trường tuyển có thể là một trong những nhân tố giúp học sinh New South Wales vượt trội hơn học sinh ở những tiểu bang khác.
Thoại Giang
